Hartstochtelijke Strijd voor Bestaansrecht
Soms ontdek je – zelfs na tientallen jaren intensief muziek luisteren – nog eens een album waarvan je denkt: hoe kan het dat deze parel tot nu toe altijd voor me verborgen is gebleven?! Die combinatie van verbazing en blijdschap ervoer ik toen ik We Insist! voor het eerste hoorde. Ik heb dit jaar tientallen albums met releasejaar 1961 (al hanteren verschillende sites verschillende jaartallen, en komt dit album officieel eigenlijk uit 1960) gehoord en dit album is voor mij de mooiste ontdekking die ik heb opgedaan, in de zin dat ik nog nooit van dit album gehoord had en dat het zich direct – zonder enig moment van twijfel – tussen mijn jazzfavorieten heeft genesteld.
We Insist! (met de subtitel: Max Roach’s Freedom Now Suite) is een album vol avant-garde jazz, geschreven door drummer Max Roach en tekstschrijver Oscar Brown. Wat dit album avant-garde maakt? De piano is volledig afwezig in de composities, er zijn passages die volledig geïmproviseerd zijn en de vocalen van Abbey Lincoln (zij zou later trouwen met Max Roach) zijn af en toe nogal excentriek, hier en daar wordt er zelfs geschreeuwd.
Muzikaal protest
Niet erg toegankelijk dus, vandaar ook misschien wel dat dit album vergeleken met de grote jazz-klassiekers uit deze tijd wat onder de radar is gebleven (toch in ieder geval bij mij!). Toch past de gekozen vorm geweldig bij de bezongen inhoud. We Insist! Sluit perfect aan bij het zwarte activisme en de burgerrechtenbeweging uit die tijd. Het project zou eigenlijk bestaan uit één lange compositie en stond gepland voor 1963, precies honderd jaar na de Emancipatieproclamatie door Abraham Lincoln, waarbij Lincoln de slaven uit het zuiden vrij verklaarde.
Door de sit-ins in Greensboro (de hoes van dit album refereert aan die sit-ins, een niet-gewelddadige manier van protest die veel actievoerders adopteerden) en het feit dat de burgerrechtenbeweging snel aan populariteit won, begonnen Roach en Brown aan een nieuw project waar uiteindelijk dit album het resultaat van was. We Insist! lijkt op een prachtige manier het denken en het handelen van die tijd te vangen; ze laat zien en horen hoe men naar vrijheid en rechtvaardigheid smacht en is zelf ook een heel krachtige vorm van muzikaal protest.
Hongerigheid
De vijf nummers op dit album gaan over slavernij, over het onafhankelijk worden van de Afrikaanse staten en het vechten voor gelijke rechten. En voor een dergelijke activistische boodschap, past het dat het muzikaal schuurt en uitdagend is. Een gladgestreken compositie en de overtuigingskracht van de teksten was aan de luisteraar voorbij gaan. De vorm waarvoor men gekozen heeft, eist alle aandacht op, zodanig dat je niet aan de uitgedragen boodschap ontkomt. De gekozen vorm is misschien zelfs onderdeel van het protest.
Zangeres Lincoln en Roach zijn de enigen die we op ieder nummer van deze plaat horen. Onder meer Booker Little, Julian Priester en Coleman Hawkins staan het tweetal op enkele nummers bij. Van het geheel gaat een enorme hongerigheid uit; middels muziek kun je proberen bij te dragen aan een wereld waarin je je ook buiten de muziek vrij kan voelen. En in een wereld waar je al zo lang en op zoveel verschillende manieren met onderdrukking te maken hebt, kun je dankzij muziek je eigen universum creëren waar iedereen compleet vrij is en waar er geen grenzen of wetten zijn waarbinnen je je moet bewegen.
Vrij zijn
In muziek kan alles, en kun je – voor hoe kort ook – die vrijheid waar je zo naar hunkert ervaren. Voor mijn gevoel is dat precies wat je hoort op dit album en het maken van deze muziek is daarmee op zichzelf een vorm van actievoeren geworden; het album toont dat mensen nog zo hard tegengewerkt kunnen worden, maar open, creatieve, sterke geesten vinden altijd hun weg en een manier om vrij te zijn.
Die grenzeloze vrijheid hoor je bijvoorbeeld in het intense, gepijnigde geschreeuw door Lincoln op ‘Triptych: Prayer / Protest / Peace’, sowieso bewijst Lincoln hier wat mij betreft dat ze een geweldig zangeres is die enorm veel gevoel weet te leggen in wat ze zingt (haar solowerk wil ik binnenkort ook nog eens bespreken). Je hoort het in de manier waarop de instrumenten samen spelen; ze lijken allemaal niks te geven om hoe iets zou moeten klinken of hoe iets overkomt bij de luisteraar, er is alleen een oergevoel dat men wil en MOET vormgeven.
Prachtig, doorvoeld statement
En dat oergevoel krijgt vorm op een manier die ook voor buitenstaanders als ik (wit, ruim zestig jaar levend na het opnemen van dit album) te begrijpen is. Ik voel intens mee met alles wat dit album probeert over te brengen en vind het een voorrecht dat ik als luisteraar deelgenoot gemaakt word van deze hartstochtelijke strijd voor bestaansrecht. Het helpt misschien mee dat de dingen waar deze muzikanten voor strijden vandaag de dag nog steeds niet vanzelfsprekend zijn en ik verwacht zo dat over nog eens zestig jaar We Insist! (helaas) nog altijd even urgent zal klinken als toen in 1960 en nu in 2023.
Als je de hedendaagse jazz een beetje in de gaten houdt, dan hoor je waar artiesten als Matana Roberts en Angel Bat Dawid (die ik allebei hoog heb zitten, ze zullen zeker in mijn eindejaarslijstje langskomen) hun inspiratie vandaan gehaald lijken te hebben. Zij leunen qua muzikale methode en boodschap voor mijn gevoel dicht aan bij dit meesterwerk. Tekstueel en muzikaal gezien gewaagd, zo klinkt dit album vandaag de dag nog steeds, maar juist daarom is We Insist! een prachtig, doorvoeld statement dat ook anno nu nog steeds invloedrijk is en nieuwe luisteraars als ik weet te overdonderen.
