Proeven van het Goddelijke
Enkele vrienden van me zitten diep in de klassieke muziek, een wereld die mij erg weinig zegt, maar waar ik alleszins zeer nieuwsgierig naar ben. Daarom heb ik een tijdje geleden het boek 1001 Klassieke Opnamen Die Je Gehoord Moet Hebben aangeschaft, een vuistdik naslagwerk dat mij de klassieke muziek in moet loodsen. En waarom dan ook niet meteen de hoogtepunten van deze reis – die ik overigens in chronologische volgorde onderneem – hier met jullie delen? Als dit blog probeert om de hoogtepunten uit ieder genre bij elkaar te verzamelen, waarom dan niet ook mijn persoonlijke hoogtepunten uit de klassieke muziek?
Even een disclaimer: ik heb dus absoluut geen kaas gegeten van klassieke muziek en van alle technische aspecten van (klassieke) muziek, terwijl ik het idee heb dat die juist ook belangrijk zijn om klassieke muziek te begrijpen. Ik hoor dingen die ik mooi vind en ga dan na waarom ik deze dingen mooi vind. Eigenlijk vang ik dit project dus precies zo aan als de moderne muziek waar ik naar luister. Ik wil wel heel graag leren dus als je wat toe te voegen hebt aan mijn compleet subjectieve en emotionele waardering, graag!
Visioenen
De eerste opname die ik bespreek, is al het tweede in het boek, dat belooft wat als ik iedere tweede klassieke opname van een bespreking moet gaan voorzien (winkwink). Het gaat hier om zestien vocale werken (waaronder acht antifonen, als ik het goed begrijp), gecomponeerd in de twaalfde eeuw door Hildegard von Bingen en uitgevoerd door Sequentia in 1993.
Hildegard von Bingen trad als veertienjarige toe tot een klooster. Ze probeerde later als abdis haar orde te hervormen en begon uiteindelijk met haar volgelingen een nieuwe abdij in Bingen. Hildegard wordt gezien als de eerste vertegenwoordiger van de Duitse Middeleeuwse mystiek. Ze had vele visioenen en op basis van die visioenen componeerde ze haar muziek om zo één met God te worden. Haar werken zouden vooral geschreven zijn met kerkelijke feesten in het achterhoofd.
Inspiratiebron
Ik heb het idee dat ik Hildegards naam vaak voorbij heb zien komen, in filosofie, in literatuur; haar unieke zienswijze en prestaties lijken op erg veel bewondering te kunnen rekenen. Ze had vele talenten en hield zich bezig met verschillende wetenschappelijke en kunstzinnige disciplines. Het moet vrij uniek geweest zijn dat een vrouw in deze periode zo serieus genomen werd en zo ontzettend veel heeft kunnen bereiken als zij heeft gedaan.
Op muzikaal vlak sluit ze aan bij de gregoriaanse traditie, al geeft ze daar wel haar eigen draai aan en was ze in haar muziek eigenlijk net zo eigengereid als in de andere disciplines die ze beoefende. Dat moet ik dan allemaal maar geloven, want ik heb natuurlijk geen vergelijkingsmateriaal. Een unieke vrouw dus, die Hildegard, en ik begrijp hoe zij tot de verbeelding kan spreken en als inspiratiebron kan dienen voor andere vrouwen.
Hogere sferen
Dan nu de muziek zelf. Die bestaat voor een groot deel uit a capella stukken, maar er zijn ook composities waarop we middeleeuwse harp en vedels horen. De muzikale begeleiding is vooral bescheiden en niet al te zeer in het oog springend, nee, het zijn hier vooral de vocalen die ons in hogere sferen moeten brengen, en dat lukt geweldig goed.
Het koor is achtstemmig, waarbij ook oprichtster Barbara Thornton een zingende rol op zich neemt. Als ik hiernaar luister, heb ik het idee dat de melodielijnen op zich niet heel erg moeilijk zijn, maar dat er heel veel eigenzinnige verfraaiingen aan toegevoegd zijn, waardoor het toch een heel lyrisch en emotioneel geheel wordt. Een beetje zoals een korintische zuil, die in de basis nog steeds gewoon een dorische zuil is, maar door allerlei versiersels toch een flinke opwaardering heeft gekregen.
Katholieke inborst
Het feit dat ik dit zo ontzettend prachtig vind, van begin tot eind, iedere seconde, iedere compositie, wijt ik aan mijn katholieke inborst. Ik ga al een flinke tijd als atheïst door het leven (niet in die zin dat ik wéét dat God niet bestaat, maar dat ik mijn leven graag leef alsof hij niet bestaat), maar ik heb wel een katholieke opvoeding gehad en heb zelfs als kind in het lokale kerkkoor gezongen. Ik herinner me nog hoe ik als jong meisje voorafgaand aan de repetitie alleen door de kerk zwierf en eindeloos de kunstwerkjes bekeek waarop Jezus’ kruisweg afgebeeld stond, tot goedkeuren van de pastoor.
Kerken, Bijbelse verhalen en dus ook kerkelijke zang oefenen nog steeds een ongekende aantrekkingskracht op me uit. Er is iets in het onbegrensde geloof en iets in alle rituelen en tradities die dat onbegrensde geloof symboliseren dat me enorm aanspreekt en dat me jaloers maakt. Als rasechte scepticus vind ik het nogal moeilijk om me al te zeer over te geven aan zaken die niet tastbaar zijn, want altijd spreekt die kritisch denkende en relativerende kant weer tot me. Mezelf (kritiekloos) verliezen in de zaak Gods, nee, dat is me dus nooit gelukt en zal me ook nooit lukken, hoe groot mijn interesse en fascinatie ook is.
Liefde en licht
Maar me verliezen in muziek die aan het goddelijke raakt, dat lukt me gelukkig wel. Ik luister met bewondering naar de overgave die uitgaat van deze gezongen composities en vind het geweldig hoe het klinkt alsof deze stukken één voor één een liefdesbrief aan God zijn. En hoewel ik zelf nooit in staat zal zijn om die sprong naar het ontastbare te maken, voel ik wel door Canticles of Ecstasy hoe het voelt als je eenmaal die sprong wel hebt gemaakt. Ik heb veel moderne muziek gehoord in mijn leven, maar de albums die zo vol liefde en licht zitten en die dat op zo’n krachtige manier overbrengen als dit album, dat zijn er niet zo heel veel.
De combinatie van hemelse mystiek en aardse emotie (die eigenlijk zelf ook weer hemels wordt omdat ze op iets verhevens gericht is) maakt dit echt tot een prachtig album. Als ik hiernaar luister heb ik weer datzelfde gevoel wat ik had toen ik als kind door de kerk dwaalde, en wat ik eigenlijk nog steeds heb als ik een kerk bezoek: een gevoel van iets dat groter is dan ikzelf, een gevoel waar ik heel blij van word, dat ik verder nergens op zo’n manier ervaar en dat daarom keer op keer bijzonder is, maar dat me desondanks op de één of andere manier toch niet over de drempel van het geloven heen duwt.
Spanningsveld
Dat spanningsveld intrigeert me enorm en zorgt dat ik eens in de zoveel tijd dat gevoel wil ervaren en onderzoeken. Dat kan vanaf nu dus gewoon thuis op de bank, met dank aan Canticles of Ecstasy. Zo kun je als agnost of atheïst toch nog proeven van het goddelijke. Wat dat betreft verwoordde Hildegard het zelf al perfect als ze het over haar muziek had: “Woorden symboliseren de menselijkheid van de zoon Gods, maar muziek symboliseert zijn goddelijkheid.” (overgenomen van musicalifeiten.nl)
