Ik ben zo langzaamaan bezig met een ontdekkingstocht binnen het oeuvre van John Coltrane (en binnen de jazz als geheel) en hij heeft me nog geen enkele keer teleurgesteld. Sterker nog: ik denk dat deze jazzsaxofonist misschien wel op weg is om één van mijn favoriete muzikanten te worden. Had me dat tien jaar eerder verteld en ik had je in je gezicht uitgelachen. Jazz, daar werd je toch alleen maar zenuwachtig en doodmoe van, jazz, dat was toch van die muziek waar je met je ratio bij moest zien te komen, dat had toch helemaal niks met gevoel en emotie te maken? Ja, ik had heus wel op een paar jazzalbums gestemd, maar dat was vooral om erbij te horen in mijn tienerjaren, maar stiekem begreep ik er niets van.
Jazz ben ik eigenlijk pas beginnen te waarderen toen ik ambient leerde luisteren. Een andere manier van luisteren is gewenst bij zowel ambient als jazz (en ook bij deze twee genres verschilt het weer hoe je luistert) ten opzichte van het gemiddelde pop- of rockliedje waarbij je toeluistert naar een refrein, waarbij je voorbereid bent op een bridge, op een couplet, die vol zitten met de standaard trucjes om jou als luisteraar bij de les te houden. Bij zowel ambient als jazz ontbreken die ijkpunten, die kenmerken waar je als luisteraar zo gewend aan bent geraakt en van bent gaan houden.
Ambient
Ik weet niet precies waar die liefde voor ambient is ontstaan, maar het vele lezen had er zeker mee te maken. Veel binnen het genre had ik vroeger bestempeld als ‘saai’ (enkele uitzonderingen daargelaten), maar het bleek de perfecte muziek om bij te lezen. Ik maakte een niet normaal lange playlist vol ambientklassiekers en gaandeweg merkte ik hoezeer ik gehecht raakte aan sommige albums en nummers.
Het genre stelde me in staat om allerlei sterke, uiteenlopende emoties te voelen zonder dat je iedere seconde bewust mee hoeft te maken en enkel en alleen gefocust hoeft te zijn op de muziek. Ik merkte dat de ervaring van het lezen versterkt werd door de ambient die ik op had staan. Voor ik het wist luisterde ik ook tijdens andere bezigheden naar deze muziek en inmiddels is het één van mijn favoriete genres geworden waarbinnen vandaag de dag nog steeds ontzettend veel moois gemaakt wordt.
Toen ik eenmaal aan de ambient zat, was het een kleine stap naar jazz. Bij de eerste jazzplaat die ik opzette met het voornemen om nu dan eens echt jazz te leren kennen en appreciëren (dat was trouwens The Awakening van Ahmad Jamal Trio) merkte ik al dat ik totaal geen weerstand meer voelde tegen de atypische songstructuren. Hier was juist veel meer structuur in te ontdekken dan in de vormloosheid die ambient vaak is. Maar waar je bij ambient maar half hoeft op te letten om toch het volste effect te ervaren, merkte ik dat jazz het beste tot zijn recht kwam na vele malen geconcentreerd luisteren.
Rationeel
Ergens klopt dat vooroordeel dat jazz vooral rationeel ‘begrepen’ moet worden wel. Juist door heel goed te luisteren welke rol de verschillende instrumenten vervullen en hoe ze op elkaar inspelen en om elkaar heen draaien, door goed te luisteren naar de technische begaafdheid van de afzonderlijke muzikanten en ook door veel te lezen over waarom bepaalde nummers of bepaalde albums nou zulke enorme klassiekers zijn geworden en op wat voor manier ze inventief zijn geweest ben ik het genre enorm gaan waarderen.
Zo’n rationele benadering van naar muziek luisteren doet voor velen misschien afbreuk aan de ervaring, maar ik vind het wel heel verfrissend. Het scala aan muzikale genres is zo enorm breed, leuk als je voor sommige dingen wat meer moeite moet doen dan voor andere. Het is juist de afwisseling tussen de perfecte, gelikte popsong en de meer ontoegankelijke muziek die het ontdekken van ‘nieuwe’ muziek tot een geweldige hobby maakt. Ik heb bovendien gemerkt dat wanneer die klik met jazz er eenmaal is, je vanzelf ook de emotie gaat horen. Een kenner ben ik nog lang niet, maar ik heb wel het idee dat ik de handvatten te pakken heb om het genre te kunnen waarderen, en om uit te leggen waarom de ene plaat me wel iets en de andere juist niets doet.
Netjes
Dan nu over Blue Train. Ik ben op een gegeven moment de uitdaging aangegaan om alle belangrijke jaren ’50 jazzplaten te luisteren en van daaruit verder te ‘werken’. Zo heb ik enorm veel vocal jazzplaten leren kennen en ook heb ik een flink aantal vroegere werken van de grootste jazzmuzikanten mogen ontdekken. En hoewel er in dit decennium ontzettend veel mooie jazzalbums zijn uitgekomen, overheerst bij mij toch wel het idee dat dit decennium nog wat (te) netjes was.
Blue Train was voor mij echter wel echt een album dat direct de aandacht trok. Coltrane was misschien in deze tijd nog een beetje zoekende naar zijn echte, eigen, compromisloze sound, maar op dit album hoor je al wel zijn energie en passie en gedrevenheid terug. En die werkt zeer aanstekelijk. Coltrane’s virtuositeit spat van de nummers af en hij eist echt alle aandacht op. Dat is misschien ook wel waarom deze direct bij me binnen kwam. Hier hoef je eigenlijk helemaal geen moeite voor te doen, Coltrane zorgt er zelf wel voor dat je niets anders kunt dan gebiologeerd naar zijn spel luisteren.
Vrijheid
Dit album klinkt ook zoveel vrijer dan sommige van zijn tijdgenoten (hoewel misschien nog niet zo vrij als de latere werken van Coltrane) en ook dat greep me meteen. Het is een van de redenen waarom ik jazz langzaamaan steeds meer ga waarderen. ‘Anything goes’ lijkt het devies van het genre te zijn. Artiesten proberen zichzelf continu te vernieuwen, proberen het genre steeds weer nieuw leven in te blazen. Het is misschien wel hierdoor dat jazz echt een wereld op zich is met tal van smaken en subgenres. Toen ik chronologisch alle vroege jazzalbums af ging, voelde ik die vernieuwingsdrang die Coltrane op Blue Train laat horen onmiddellijk en ik werd er direct door gegrepen.
Wat Coltrane op deze plaat doet (en hij niet alleen, maar hij wordt bijgestaan door geweldige muzikanten, ik vind Lee Morgan op trompet bijvoorbeeld toch ook wel echt indruk maken) is topsport en laat ik nou net een groot bewonderaar van topsporters zijn. De toewijding om naar een doel toe te werken waarbij je je lichaam in staat stelt om buitenaardse dingen te presteren, ik vind het geweldig. Die toewijding is ook alomtegenwoordig in het werk van Coltrane en merkte ik voor het eerst op op Blue Train. Wat hij uit zijn saxofoon weet te krijgen is bizar. Ik vind zijn latere werk nog geweldiger, maar hier zijn toch al wel de elementen terug te horen die hij later nog verder zou doorontwikkelen en perfectioneren.
Openbaring
Hoewel de initiële aantrekkingskracht zeer belangrijk was, merkte ik dat naarmate ik Blue Train vaker luisterde, ik er meer van ging houden. En ik heb inmiddels gemerkt dat dat voor heel veel jazz geldt. Waar veel muziek iets van zijn glans verliest als je er te vaak naar luistert, heeft jazz de magische gave om alleen maar beter en interessanter te worden naarmate je er vaker naar luistert. Met iedere luisterbeurt leer je de muziek beter te doorgronden en openbaart zich het talent en de inventiviteit meer en meer. Blue Train was voor mij het eerste album waarbij ik die curve zo sterk ervoer en dat me leerde om jazz nooit na één luisterbeurt al af te serveren.
Je zou kunnen zeggen dat jazz een nogal vreemd genre voor me was, en dat ik met een zekere voorzichtigheid en vrees aan mijn onderneming begon, en dat ik zeker wel moest wennen aan de sound die zo anders is dan wat ik gewend ben, maar dat ik in Blue Train een perfect samenkomen tussen vreemdheid en herkenbaarheid hoorde. Aan het gebruik van andere instrumenten, aan de opbouw van de nummers moest ik wennen, maar de volledige overgave waarmee alles gespeeld wordt sprak me direct heel erg aan en kwam overeen met andere dingen die ik leuk vind. In mijn chronologische reis door jazz was dit het eerste album dat enorm wist te prikkelen, waarbij ik op den duur merkte hoe fijn het was om me in de composities te verliezen, en hoe dat verliezen ook met iedere luisterbeurt steeds makkelijker ging.
Essentieel
Is dit dan de perfecte instapplaat als je het jazzgenre wil leren kennen? Dat weet ik nog zo net niet. Ik heb juist het idee dat die stapsgewijze kennismaking met het genre, door eerst heel veel te luisteren naar de meer toegankelijke vocal jazz en door langzaam steeds iets meer af te wijken van de gangbare structuren, ik langzaam klaargestoomd ben voor het minder toegankelijke werk. Nou valt Blue Train echt niet te classificeren als ‘ontoegankelijk’, maar ik kan me zo voorstellen dat ik dit toch wel iets te uitdagend had gevonden zonder de voorbereidende training die ik heb mezelf heb gegeven.
Ik had het van tevoren echt niet verwacht, maar ik bleek vocal jazz heel tof te vinden en ook tussen de instrumentale platen van de jaren vijftig zit heel veel moois. Blue Train zal voor mij echter altijd de plaat zijn waarbij het genre voor mij voor de eerste keer echt klikte. De eerste jazzplaat die ik echt ‘begreep’, zo u wil. Ik heb nog heel erg veel te ontdekken binnen de jazz en binnen het oeuvre van John Coltrane, en ik vind enkele van Coltranes latere albums nog beter, maar Blue Train zal toch altijd speciaal voor me blijven.
Toen ik deze plaat hoorde, besefte ik voor het eerst dat jazz wel eens een van mijn favoriete genres zou kunnen worden. Blue Train deed me direct verlangen naar het ontdekken van al die andere meesterwerken die het genre ongetwijfeld rijk is. Als je het hebt over essentiële platen voor je muzikale ontwikkeling, dan staat het buiten kijf dat deze in mijn geval daar bij hoort.